Ik ga niet in discussie over smaak, persoonlijke voorkeuren of gevoelsmatige argumenten.
Als je een keuze maakt en daarbij (alleen) afgaat op je eigen gevoel, dan heb je inderdaad iets wat naar jouw idee goed is en zal je er tevreden over zijn. Dit geeft absoluut geen uitsluitsel of het technisch ook goed is.
Mijn enige argument is dat weergave van audio (technisch) voor 100% gelijk moet zijn aan het origineel, alleen dat beschouw ik als goed.
Ook heb ik geen behoefte aan een 'wel/niet' discussie, als iemand een andere mening heeft: prima. Maar ik zal wel reageren op
onwaarheden en technische misstanden. Voorbeeld: als ik (met nauwkeurige apparatuur) niets kan meten, of verschillen meet die
beduidend lager zijn dan 1%, dan is het niet aannemelijk dat je dit
omschrijft als 'heel duidelijk merkbaar'.
Als ik omschrijf 'meten' dan bedoel ik alle meetbare effecten zoals: amplitude, fase/looptijd, impedantie, totale harmonische vervorming (THD) en spectral decay. Alle effecten die boven de 100kHz uitkomen worden genegeerd omdat het gehoor dit absoluut niet kan waarnemen en er geen enkele audio weergever is die dit aankan.
Buiten dat, als je niet eerst zoekt naar de werkelijk 'zwakke' punten in het systeem en die eerst oplost, waar ben je dan mee bezig? Juist ja, je doet maar wat...
Helaas gaan de meeste audio-fanaten puur alleen op hun gevoel af en beweren zelf het beste te kunnen horen of iets goed is of niet. Waarom zijn er dan zoveel verschillende meningen?
Ik kan af en toe erg direkt overkomen; het is dan niet de bedoeling om iemand te kwetsen maar dit is mijn manier om iets duidelijk te maken.
Ben je het er niet mee eens? Mij best, probeer het tegendeel maar te bewijzen (op een technische manier graag). Ik ben zeer benieuwd naar je reaktie.
Enkele uitgangspunten:
Ik denk dat dit misschien wel de grootste fout is, de fixatie op één (onder-) deel uit de audio-keten, maar vergeten dat het audio-systeem veel meer omvat.
Op zich is de aandacht voor zo'n specifiek punt misschien niet onterecht, maar om iets te verbeteren moet je eerst zoeken naar zwakke punten en die eerst aanpakken. Die zwakke punten verschillen van systeem tot systeem dus een echt universele oplossing bestaat niet, alleen veel voorkomende 'zwakke' punten kunnen worden aangegeven.
Fout dus. Vermogen staat volledig los van de kwaliteit. Daarnaast is vermogen een begrip dat zeer ruim geinterpreteerd kan worden, piekvermogen continue vermogen, RMS, etc... De commercie heeft de kreet vermogen helaas 'misbruikt' als verkoopargument.
Zie ook de technische uitleg over vermogen.
Fout. Geef mij 1 (ja ééntje maar!)
technische reden waarom en wat er dan zou moeten veranderen.
Tot nu toe heeft
niemand mij kunnen vertellen èn kunnen
onderbouwen wat er wijzigd in een kabel of elektrisch apparaat.
Ik heb er maar één verklaring voor: psycho-akoustiek. Wanneer je iets wilt horen, ga je je er psychisch op instellen om het te horen. Dit kun je onderverdelen in 2 punten.
Ten eerste: door geconcentreerd te luisteren ga je dingen 'horen' waar je eerder niet op lette (omdat je niet zo geconcentreerd was). Zo ga je inderdaad nieuwe dingen horen in muziek die je anders niet hoorde, maar wat al wel in de muziek aanwezig was. Dit had je ook kunnen horen als je voorheen net zo geconcentreerd had geluisterd.
Ten tweede: het verbeelden dat er iets nieuws te horen is. Als je twee weken lang muziek aanhoort met de gedachte 'dit klinkt beter', dan weet je na 2 weken niet beter of het is ook zo (mede omdat je referentie vervaagt).
De periode heeft tot gevolg dat je gaat wennen aan een 'ander' geluidsbeeld. Het hoeft technisch niet eens beter te zijn, zolang je maar
denkt dat het beter is!
Dus na de 2 weken ben je al helemaal ingesteld op een 'andere' manier van luisteren.
Iemand zei eens als reaktie op inspelen: 'waarschijnlijk zijn die kabels dan van dermate lage kwaliteit dat ze moeten wennen om een signaal te vervoeren'. Tja...
Er wordt geclaimd dat speciale interlinks of tussenkabels voorzien van goud of zilver voor een veel helderder signaal zorgen. Ik bestrijd niet dat met de meeste van die kabels theoretisch een verbetering wordt bereikt. En er kunnen best wel wat hoorbare verschillen in zitten, echter die verschillen zijn niet significant. De meeste exclusieve kabels of snoeren meestal van hoge kwaliteit dat staat meestal buiten kijf.
De discussie hoort daarom niet te gaan over een bepaalde mate van kwaliteit, maar wel over: zijn de effecten hoorbaar? Als je metingen beoordeelt en dan de onderlinge verschillen naast elkaar legt, kan ik niet anders dan concluderen dat het
nauwelijks hoorbaar is [noot 1].
Ook claims dat zilver veel beter is zijn niet aantoonbaar. In het kort komt het er op neer dat koper net zo goed de hogere frequenties weergeeft als zilver; alleen heeft zilver een iets lagere ohmse weerstand. Echter dit geldt voor alle frequenties.
Waar het werkelijk om gaat is de zelfinductie en de capaciteit van een kabel, waarbij de zelfinductie de grootste invloed heeft.
In
theorie is zelfs een coax (bijvoorbeeld RG-58) nauwelijks een verbetering, de invloed van een normaal snoer is al dermate laag dat verschillen volledig in de marge verdwijnen en daarmee niet/nauwelijks hoorbaar kunnen zijn. Daarnaast bestaat het gevaar dat met ondoordacht gebruik van coax aardlussen ontstaan, welke de oplossing erger maken dan de kwaal is.
Als je per sé iets aparts wilt, kun je zelf een getwist snoer maken of met een stukje coax en met goede tulp-pluggen je eigen 'interlink' bouwen. Dit kost je hooguit 20 euro en een goed uurtje werk en werkt minstens zo goed als al die dure exemplaren.
Zie ook het pdf bestand 2aderig_interlink met berekeningen over de totale invloed van 2 aderig snoer en het pdf bestand rg58coax-interlink over coax en hun relatie tot de frequentie.
Praktisch is de invloed van demping van interlinks of tussen-kabels relatief verwaarloosbaar omdat de weerstandsverhoging in de kabel ten opzicht van de ingangsimpedantie (versterker) zeer klein is. Die paar Ohm van het snoer zegt niets op een ingang impedantie van bijvoorbeeld 22k Ohm. Ook bij de hogere frequenties is de relatieve invloed nog steeds erg klein.
In het geval de effecten al 'merkbaar' zouden zijn, kan een eenvoudige compensatie een doeltreffender manier zijn om iets aan te passen (een kleine condensator extra).
Samengevat: de effecten van speciale interlinks of tussen-kabels zijn dermate klein (en ja: dat is technisch controleerbaar!) ten opzichte van normaal
goed snoer (getwist of coax), dat verschillen nauwelijks hoorbaar kunnen zijn. Als er toch effecten meetbaar worden is dit eerder te wijten aan matige apparatuur dan aan de snoeren. Daarnaast is de hoge prijs die men vaak voor een interlink vraagt niet gerechtvaardigd, het 'hoorbare' verschil is zo klein dat dit niet tegen elkaar opweegt. Het is geen mythe of magie, ook hier geldt dat het nog steeds een natuurkundig effect is.
Zie ook de vraag en reaktie pagina, of de pagina waar interlinks zijn getest en beoordeeld.
Hier zijn de effecten van demping in de kabel wel iets duidelijker. Het lijkt misschien tegenstrijdig dat bij een dun signaalkabeltje 'geen' effecten zouden optreden en bij zo'n dikkere kabel wel. Klopt, maar is het antwoord heel simpel: omdat een verhoging van de weerstand in het snoer in verhouding een grotere invloed heeft bij een luidspreker die bijvoorbeeld 8 Ohm is dan bij een versterker met een ingangsimpedantie van 22k Ohm. Dus, het hangt af van de
verhouding tussen de weerstand van het snoer en de belasting (impedantie) van bijvoorbeeld een luidspreker.
Het vervelendste is echter dat de demping niet lineair is, maar afhankelijk is van de frequentie. Hoe hoger de frequentie hoe meer demping er optreedt.
Een wijd verbreid misverstand is het feit of een Ohmse weerstand in een kabel kwaad kan: zolang de weerstand Ohms is (ofwel voor alle frequenties gelijk) dan kan deze
minder kwaad. Is de weerstand echter frequentie-afhankelijk (=niet lineair) dan heeft het wel invloed omdat de hoge frequenties meer verzwakt worden ten opzicht van de lage(re) frequenties en zo het geluid 'vervormt'.
Als grootste oorzaak voor de demping is de zelfinductie. Deze wordt groter als er een grotere diameter wordt gebruikt. Een ander veroorzaker is de lengte, bij luidsprekers gaat het vaak over een paar meter, terwijl een interlink meestal kleiner of gelijk is aan 1 meter.
Een methode om de effecten van kabel demping te verminderen is het gebruik van getwiste draden of het gebruik van Litze draad. Speciale verzilverde of van teflon voorziene (SP-)OFC kabels helpen nauwelijks, de relatieve invloed blijft nog steeds hoog!
Waarom? Omdat bij luidsprekerkabels de (parallel) capaciteit er niet zo veel toe doet ten opzicht van de (lage) luidspreker impedantie. De capacitieit kan wel problemen veroorzaken op een versterker (oscillatie), maar dan moet die capaciteit wel hoog zijn.
De zelfinductie echter staat in serie met de luidspreker en is frequentie afhankelijk en geeft zo een relatief hogere invloed omdat deze als spanningdeler werkt.
De zelfinductie wordt bepaalt door de diameter en de onderlinge afstand van de aders (lusoppervlakte). Doordat bij luidsprekersnoer de aders (en daarmee ook de onderlinge afstand) een grotere diameter hebben, zal de zelfinductie en daarmee de impedantie voor hogere frequenties toenemen. Om die (serie) zelfinductie te verkleinen helpt maar 1 ding: het
twisten van de aders. Andere oplossingen verhelpen dit zeker niet! Ook aan coax kleven nadelen, zoals de relatieve hoge weerstand van de geleiders en de slechte afscherming tegen laag-frequente magnetische storing. Ook Litze draad heeft nadelen: is moeilijker verwerkbaar en heeft een hoge capaciteit.
Zie het pdf bestand 2aderig_ls-snoer met een voorbeeld berekening over de totale invloed van standaard 2 aderig luidsprekersnoer van 2,5mm2 en beoordeel zelf het resultaat. Dus, voldoende dik snoer is meestal goed genoeg en daarnaast kan het eventueel getwist worden.
Kijk ook eens op de pagina waar luidspreker snoeren zijn getest en beoordeeld.
Ook hier zijn de (positieve) effecten zo gering of zelfs helemaal niet aanwezig, zodat ik durf te stellen dat je geen verschil
kunt horen.
De gemelde verbeteringen zouden betrekking hebben op magnetische storing of straling (A) van andere apparatuur, netvervuiling (B) en het (impuls)vermogen om audio goed te kunnen weergeven (C).
A: De magnetische straling of verstoring die instraalt op netsnoeren is in de meeste gevallen te verwaarlozen, omdat om zo'n magnetisch veld (zeer) sterk moet zijn om een stoorspanning op te kunnen wekken op het 230V net (magnetisme versus spoel). Bovendien is het zo dat een eventuele stoorspanning geen invloed heeft omdat in de meeste apparaten een trafo (transformator) zit. Een trafo is een hele grote spoel die vanwege z'n eigen hoge zelfinductie toch al nauwelijks hoge frequenties kan doorgeven.
Een feit is ook dat het sterk afhangt van de stoorfrequentie. Het is geen geheim dat laagfrequent storing nauwelijks door afscherming opgeheven kan worden. Als een storing op een afscherming instraalt, zal vanwege het skin-effect, die afscherming een minimale dikte moeten hebben om te kunnen afschermen. Zo is voor 50Hz en koper een afscherming nodig met een dikte van 1mm.
Waar deze afscherming wel tegen werkt is de capacitieve inkoppeling, echter die is ook te verkleinen door isolatie van goede kwalitieit te nemen en wat afstand tussen snoeren te nemen (inplaats van alles in 1 bundel te leggen).
B: Een ander verhaal is netvervuiling. Dit zou wel invloed kunnen hebben, echter bij een goed ontwerp van de voeding in een apparaat is het effect verwaarloosbaar.
In het geval dat netvervuiling invloed heeft, is de enige oplossing om een netfilter en ontstoor-condensatoren te plaatsen. Het aanpassen van een netsnoer op wat voor onderdeel dan ook heeft echt geen invloed omdat het geen filterende werking heeft.
Het is zelfs zo dat een 'slecht' lichtnet snoer met veel demping in de hogere frequenties juist beter is, omdat hier de hogere frequenties (verstoring) naar verhouding beter worden gedempt. Een aangepast dik netsnoer zou dus contra-productief kunnen zijn!
C: Het impulsvermogen en het geluidsbeeld zouden verbeteren door een goed netsnoer. Het idee zou zijn dat als de voeding zeer strak en stabiel is, de audio weergave dit ook is.
Het impulsvermogen kan vaak niet eens door een trafo geleverd worden (een van de nadelen van een grote spoel), laat staan dat het netsnoer hier invloed op zou hebben! Om de impulsen te kunnen leveren zijn juist die (hoge) capaciteiten van voedings-elko's nodig. Vergelijk eens de zelfinductie van een trafo (tientallen mH) met de zelfinductie van een 'slecht' netsnoer (2uH), de verhouding is meer dan 1:5000 (0,02%) ofwel er kan niet echt sprake van een duidelijke invloed zijn!
Wanneer het gaat over het stabiel zijn van een voeding, is met name de inwendige weerstand van de voeding, de wisselspanning-weerstand van de elko's (=ESR), de onstoring en de opzet/locatie van de hardware van belang. Als de voeding van het apparaat goed is opgezet kan er geen invloed zijn van een netsnoer.
Algemene vraag: als er vanaf het wijkstation tot in de kamer honderden meters draad loopt waarop storing binnen komt, relatief grote zelfinducties en capaciteiten optreden, waarom zou dan de laatste 2 tot 3 meter zeer speciaal snoer moeten zijn?!?
(je gaat in een tuinslang van 10 meter toch ook niet een stukje van 1 meter vervangen door een slang met een grotere diameter in de hoop dat er meer of beter water uitkomt??)
Samengevat: technisch gesproken is het onzin!
Als verklaring heb ik wel iets: commerciele belangen en een stukje psycho-akoustiek.
Speciale trillingsdempers zouden voor een veel helderder en ruimtelijker signaal moeten zorgen.
Ik ga niet in op persoonlijke smaak en voorkeur, ook niet op het feit hoe goed zo'n demper werkt, maar dat het audio-signaal
beduidend zou verbeteren door zo'n trillingsdemper is discutabel. De enige functie die een trillingsdemper heeft is het opheffen of dempen van trillingen, die veroorzaakt worden door met name de bron zelf. Dat zou de speaker zelf kunnen zijn, maar ook externe trillingen. Dit zou echter betekenen dat er veel trilling in de omgeving is, of het apparaat er zelf nogal gevoelig voor is. Beide punten komen niet overeen met de praktijk. In de meeste (goede) spelers zit trouwens ook een correctie schakeling die gevolgen van trilling kan compenseren.
Ook is het zo dat een trilling (resonantie) afhankelijk is van de massa van het voorwerp en de elasticiteit. De meeste trillingsdempers zijn universeel, maar qua spelers is er een zeer grote verscheidenheid. Wat betekent dat bij een zware speler de demping heel anders is dan bij een speler met een lichter gewicht. Of gelden hier de natuurkundige wetten niet?
De trillingsdemper (als deze op maat gemaakt is) kan daarom alleen invloeden wegnemen op mechanische delen, maar (afgezien van de LP) zijn in cd, dvd en sacd spelers de invloeden van trilling verwaarloosbaar.
Een van de weinige leveranciers die metingen met trillingsdempers heeft uitgevoerd en gepubliceerd heeft, geeft zelf al toe dat de mate demping in het gebied tussen de -45 en -80dB zit. Als je beseft dat het gehoor dynamisch tot zo'n 65dB kan waarnemen en er een
bijna constante(!) trilling moet zijn om die resultaten te bereiken, dan snap je zelf wel dat zulke demping nooit grote invloed kan hebben.
Bij trillingsdemping onder luidsprekers is het verhaal al niet beter. Beweringen dat deze dempers het geluid
sterk verbeteren of verhelderen of wat dan ook, zijn niet op feiten gebaseerd. Helaas gebeurt het vaker dat argumenten of oorzaken volledig uit z'n verband worden gerukt, terwijl het idee soms zeker niet slecht is. Zo ook bij bijvoorbeeld spikes onder luidsprekers, deze kunnen beperkt helpen mits de luidspreker zwaar is en de ondergrond zeer stabiel. Echter worden spikes als universeel product aanbevolen wat niet correct is.
Er zijn helaas twee uitzonderingen waar trillingen invloed kunnen hebben op elektronica en daarmee ook in de audio: microfonie van componenten en piezo-kristallen.
Microfonie is het effect dat een mechanische trilling een vervorming in de structuur van een spoel of condensator geeft. Als de structuur verandert, zal de waarde van het component kunnen wijzigen met de bijbehorende ongewenste invloeden op het geluid. Als dit het geval is, duidt dit op een slecht ontwerp of slechte componenten!
Invloeden op piezo-kristallen kunnen zijn dat door een trilling de frequentie en/of de duty-cycle verandert waardoor een klok-puls minder stabiel wordt. Bij kristallen (tenminste de betere typen) zijn de invloeden gehoormatig verwaarloosbaar.
Samengevat: zolang er geen grote of constante trillingen zijn en een apparaat goede componenten bevat, kan er 'geen' (merkbare) verbetering optreden omdat elektronica zelf daar niet gevoelig voor is.
Dit is niet waar. Het skin-effect is altijd aanwezig, maar begint pas bij de hogere frequenties in het audio bereik.
Het skin effect
begint over het algemeen boven de 15kHz, pas bij 35kHz geeft dit ook meetbare afwijkingen en vanaf ca. 100kHz zijn de invloeden niet meer verwaarloosbaar (bij luidsprekers). Het effect in het audio bereik is zo goed als te verwaarlozen, omdat de invloed buiten de gehoorgrens valt en het effect ook dermate laag is (binnen 1dB) dat het gehoor dit niet kan onderscheiden op die hoge frequenties. Voor analoge signalen zeker
geen reden om er speciale kabels of coax voor te gebruiken. Een veel gehoorde misvatting is dat deze effecten betrekking zouden hebben op de laag-weergave. Dit is onjuist. Het skin-effect treedt
alleen op bij hoge frequenties. Nog een misvatting is dat niet-metalen geleiders zoals koolstof geen last zouden hebben van het skin-effect, dit klopt niet: een geleider heeft
altijd last van het skin-effect als er een stroom door loopt met een bepaalde frequentie. De mate van het skin-effect hangt wel mede af van het materiaal soort, maar bestaat altijd.
Zie ook de pagina met technische uitleg, of het pdf bestand 2aderig_skin-lssnoer met berekeningen over skin-effect in 2 aderig snoer.
Vertrouw het niet als een van de volgende argumenten wordt gebruikt, ze zijn (te) vaak onzin en niet op feiten gebaseerd!
Heb je vragen? Kijk op de pagina FAQ of stuur een mailtje.
[1]: Onderzoek naar objectieve bepaling gehoorgrens: Universiteit Leuven (Belgie); Fraunhofer Instituut (Duitsland);
www.the-paradox.nl